zondag 1 juni 2008

De Schaakmachine oftewel de Turk


In de herfst van 1769 bezocht namelijk de Fransman Pelletier het Weense hof om er een wetenschappelijke goochelshow op te voeren. Maria Theresia, die erg geïnteresseerd was in wetenschap, had von Kempelen uitgenodigd de show te komen bijwonen. Hij was niet onder de indruk van wat hij zag en raakte geïrriteerd door de impliciete opmerkingen van de Fransman, dat het de rol van Frankrijk was om de andere landen in Europa wetenschap te onderwijzen. Toen na afloop Maria Theresia von Kempelen naar zijn mening vroeg over de voorstelling, antwoordde hij dat deze trucs kinderspel waren en dat hij binnen een half jaar een automaat zou maken die iedereen versteld zou doen staan. De keizerin kon zijn bewering niet zo maar voorbij laten gaan, temeer omdat ze het beschouwde als een zaak van nationale trots. Ze excuseerde von Kempelen van al zijn verplichtingen, die vervolgens met de bouw van zijn machine kon beginnen.
Zoals beloofd presenteerde hij zo’n zes maanden later de Turk, zoals de schaakmachine al snel genoemd werd, aan het Oostenrijkse hof. Het apparaat bestond uit een kast van 120 x 75 x 90 centimeter en had diverse klapdeuren en compartimenten. Bovenop de kast bevond zich een schaakbord waarop een pop zat, gekleed in een hermelijnen mantel en met een tulband op het hoofd. Met zijn rechterhand kon hij de schaakstukken bewegen.
Bij het begin van de match werden de deuren en panelen geopend om zo te laten zien dat er niemand in het met tandwielen en springveren uitgeruste apparaat verborgen zat. Vervolgens werd het mechanisme opgedraaid en kon de schaakmatch beginnen. Wat niemand voor mogelijk had gehouden gebeurde: geen tegenstander was tegen deze machine opgewassen en de een na de andere grootmeester moest het onderspit delven. Overal waar de Turk optrad kwamen er duizenden mensen kijken en werd de komst ervan al weken van te voren door de kranten met veel tamtam aangekondigd. Jarenlang toerde de Turk door Europa en later ook door Amerika.
Wat de toeschouwers niet wisten was, dat er achter alle wieltjes en radertjes de grootste schakers uit die tijd verborgen zaten, die via een ingewikkeld systeem van hendeltjes de armen van de Turk konden bedienen. Een van hen was de legendarische Engelse schaker William Lewis. En een ander was Allgaier
Voor informatie over de historische roman "de Schaakmachine", zie de website http://www.deschaakmachine.nl/
Recensie over het boek staat in Matten 1, zie de website http://www.mattenschaakverhalen.nl/ over het schaaktijdschrift Matten (Hard gras voor schaken).
De schaakmachine is een zinderende literaire thriller in het historisch perspectief van het jaar 1770. Rond Wolfgang von Kempelens "schaakturk" - een schaakmachine die daadwerkelijk heeft bestaan - spelen zich de meest intrigerende verwikkelingen vol gepassioneerde liefde, kerkelijke hetze en adellijke intriges af. Een van de spraakmakendste uitvindingen van de 18e eeuw blijkt niet meer dan een ongekend staaltje oplichterij te zijn. De machine wordt - met medeweten van de geslepen edelman Wolfgang von Kempelen en zijn knecht Jakob - van binnenuit bespeeld dor de Venetiaanse dwerg Tiborg, die over een geniaal schaaktalent beschikt. In deze nieuwe "huid" begint voor de kleine verschoppeling een tijd vol ontberingen, maar krijgt hij ook de erkenning en bewondering waarnaar hij zijn hele leven al verlangt. De machine fungeert vreemd genoeg als lustobject voor vrouwen én als afgod van techniek voor mannen. Steeds opnieuw loert het gevaar van de ontdekking van het geheim. Omringd door spionnen proberen de drie zich door niemand in de kaart te laten kijken - maar onbeantwoorde liefde, grenzeloze haat en onbeheerste nieuwsgierigheid openen uiteindelijk de deuren naar het geheim. Iedereen die het apparaat te dicht nadert, overkomt een dramatisch ongeluk. Op de schaakmachine schijnt een vloek te rusten die moord niet uitsluit...
De Turk is de naam van een namaak schaakmachine die de Hongaarse edelman en uitvinder Wolfgang von Kempelen in 1770 maakte op verzoek van Maria Theresia. In werkelijkheid zat er een kleine, sterke schaker in. De werking van deze machine, eigenlijk dus een goocheltruc, was jarenlang een mysterie, alhoewel het vermoeden bestond dat het nep was. Het gevaarte was echter dermate beroemd dat lange tournees naar diverse Europese staten volgden. In 1826 kwam het zelfs tot een tournee door de Verenigde Staten van Amerika, de machine was inmiddels in het bezit van Johann Maelzel. Maelzel stierf in 1838, in 1854 ging de automaat door een brand verloren.
Werking van de schaakautomaat
De automaat was een kast met een schaaktafel erop, waarop een als Turk uitziende pop zat die de zetten uitvoerde. Na wat dubieus vertoon van kaarslicht en open deurtjes met ingewikkelde raderwerken erachter had de toeschouwer de indruk dat de ruimte onder de tafel leeg was. Het geheim van de machine bleef lang verborgen maar uiteindelijk kwam toch aan het licht dat Von Kempelen kans had gezien iemand met behoorlijke kennis van schaken in het apparaat te verstoppen, zo heeft Johan Baptist Allgaier er meermalen in gezeten. Toch was het een knappe vinding, want Von Kampelen had een ingewikkeld mechaniek bedacht waardoor de speler binnenin op een klein bordje toch de stukken op het bord kon zien, evenals een mechanisch besturingssysteem voor de arm van de Turk die de stukken verzette.
Edgar Allen Poe heeft in 1836 het geheim van de automaat ontmaskerd door een complete beschrijving te geven van de werking ervan.
Napoleon
Napoleon heeft tegen de Turk gespeeld op het slot Schönbrunn (Wenen) in 1809. Huidige schaakhistorici denken echter dat de partij die nu volgt, later bedacht is. Schaakopening Koningspion code C-20. - bron: Wikipedia
Gepost door op
Labels: , , , , , , ,

Geen opmerkingen:

Een reactie posten

Abonneren op: Reacties posten (Atom)